Dikuwasani AD lan AL
KAYADENE sing wis nate diaturake, dhek jaman penjajahan Jepang, Indonesia dikuwasani Angkatan Darat karo Angkatan Laut, rikugun karo kaigun. Ngenani bab iku, mula wis ditetepake ing Tokyo dhek Nopember 1941, dadi sadurunge pihak Jepang ngrabasa Hawai kae.
AD Jepang
Sarana mangkono, tata laire Indonesia banjur dipecah dadi loro, sing siji lan sijine ora gegandhengan babarpisan, kejaba iya bageyane kekaisaran Jepang kuwi, sing seneng nyebut dhirine: Dai Nippon Teikoku. Nadyan “pecah dadi loro”, ning loro-lorone tetep nggumolong ing Asia Timur Raya, sing dikomandhani marsekal Hisaichi Terauchi sing markase manggon ing Singapore, sabanjure pindhah nyang Dallat (Viet Nam). Ing sakawit para manggalaning perang ing wilayah-wilayah sing wis kelakon direbut yen nganakake rembugan iya ing markase sang marsekal kuwi.
Sumatra papan pusate pemerentahan ing Bukittinggi, dumadi saka pasukan ke-16, sing uga nguwasani Bali. Lha pulo liyane, kayadene Kalimantan, Sulawesi dalah Nusa Tenggara satleraman sing nyekel kekuwasaan dununge ing Mekasar, nduweni kantor cabange (minseibu) ing Pontianak, Banjarmasin, Mekasar, Menadi, Ternate, Ambon, Hollandia (Jayapura) lan Kupang.
Wondene, ngenani tanah kerajaan, kayadene ing tanah Jawa kerajaan Solo lan Yogya, dalah dhaerah kasultanan, kaya dene Sultan Langkat, Cirebon lan sapanunggale maneh, dening Jepang tetep diupakara. Tegese, dijarake bae, madeg lan diakoni. Tertamtu kanthi syarat: kabeh-kabeh kudu nelakake tetep setia nyang Dai Nippon.
Lha ing perkembangane, ing antarane para Sultan mau, banjur ana sing disujanani, dianggep ora setiya marang pemerintah Jepang, ning tetep setiya nyang Ratu Landa. Upamane bae, Sultan Pontianak, sing meh sakukuban dhek taun 1944 padha kapancasan ukum pati. Ha hiya iki sing nyebabake, salah siji turune Sultan Pontianak mau, tembene banjur dendam, ngigit-igit banget nyang Jepang diterusake nyang pihak Republik sing dianggep gaweyane Jepang (made in Japan). Sultan Hamid II sing setiya tuhu nyang Ratu Juliana sarta banjur brontak nyang Republik.
Ngenani raja-raja ing tanah Jawa, kayadene Sultan Yogya, Sunan Solo, Sri Pakualam lan Sri Mangkunegoro padha diundang nyang Jakarta. Ditetepake kalungguhane kaya ing sakawit, mung bae sebutane dilarasake karo cara Jepang. Dadi Yogya-Koo, Solo-Koo, Pakualam-Koo lan Mangkunegoro-Koo. Dadi ora mung wektu, jam, sasi, taun bae, kantor dalah sekolahan-sekolahan sing di “Jepang”-ake, uga gelar bangsawan Jawa kudu katut dadi Jepang.
Ngenani pegawai-pegawai Landa lan manca liyane, bareng Jepang kelakon menang, enggal bae padha dicopoti lan dilebokake kam interniran. Mung ana sawatara tenaga manca sing sakira dianggep ora bisa diganti ngelmu utawa katiyasane, diejarake nganti sawatara wektu/wulan suwene. Ngenani pengawal pamong-praja pribumi, ora ana owah-owahan, kejaba mung sebutane. Upamane bae: bupati dadi (kenchoo), patih (fuku-kenchoo), wedana (gunchoo), camat (sonchoo).
Dene sing dadi Residen, tetep wong Jepang, mung tembene bae R. Soetardjo dhek jaman Landa nate dadi Patih Gresik lan dadi warga Volksraad (Dewan Rakyat) banjur disengkakake dadi Residen Jakarta. Ning, liyane kuwi kabeh wong Jepang, saka kalangan militer, pangkat: K o l o n e l. Dene pangkat “gubernur” jaman Landa, diilangi dadi tanah Jawa saikine mung dumadi saka sapropinsi (sing ing ndalem prakteke ora nate kocap) dipandhegani: gunseikan, manggon ing Jakarta.
Mung bae, kabeh-kabeh ing ndalem prakteke, sing kuwasa lan sing nindakake peprentahan, pihak militer. Kabeh-kabeh kudu manut lan tundhuk marang disiplin militer. Kanggone pihak Jepang, saindenge kepuloan lan tlatah sing wis kelakon direbut saka tangane mungsuh, kuwi dianggep jajahane, kalonine sing banget nguntungake. Merga sugih guru bakal guru dadi, iya sing rupa pamelikan, iya sing rupa asiling tetanen lan sapanunggalane maneh.
Apamaneh pulo Jawa, sing ora mung gemah ripah loh Jinawi bae, ning uga sugih karo tenaga karya sing bisa dipigunakake kanggo mbiyantu laku jinantraning perang. Dadi, iya ora aran nggumunake manawa tekad utawa niyate kaum nasionalis Indonesia anggone kepengin mandhiri kuwi, ing kawitan babarpisan ora nate direwes Jepang. Malah-malah, kena diaturake: pepenginan mandhiri, merdeka kuwi mau dijithes.
Antarane pemerintahan kaigun lan rikugun, babarpisan ora ana gandheng rentenge. Kejaba ing Jakarta ana perwakilan AL, Laksamana Tadaichi Maeda. Pemerintahan ing pulo Jawa dianggo panutan peprentahan pulo liyane, lan pulo Jawa mula sengaja dianggo papan pacoban anggone Jepang nedya nindakake peraturane.
Upamane bae, ngenani cara propaganda marang rakyat. Teori-teori propaganda iya sing ngenani pers, sandiwara sebangsane ngono mau, diwiwiti ing pulo Jawa. Klebu uga ngenani cara lan pratikele masa organisasi massa. Tanah Jawa tetep dianggep punjering kegiyatan, sing dadi kawigatene dhaerah liyane. Sing diwedeni banget rakyat kabeh bae, kuwi pulisi-militer sing basa Jepange disebut kenpei-tai, pulisi militer. Soale, iya kenpeitai iku sing kesuwur kejeme, lan bisa tumindak apa bae kanthi pawadan sing miturut penemune dheweke: bener. Kesuwur anggone kejam, keji, bengis, sadis, deksiya. Sapa bae, yen kena perkara utawa kena urusan karo kenpeitai, bisa dipesthekake bakal koncatan nyawa. Utawa saora-orane, yen ta kelakon isih urip, tertamtu baline saka tawanan, dadi bengep, lencu, babak bundhas. Kathik kudu meneng, merga diwanti-wanti ora kena nyritakake sakehing lelakone rikala dipriksa kenpeitai kuwi mau.
Angkatan Darat Kekaisaran Jepang
Dene sing dadi kurbane keh-kehane bangsa Tionghoa, utawa iya sapa, bae. Delasan Bupati Blitar karo Bupat Probolinggo iya dikabarake katut dadi kurbane kekejamane kenpeitai iki. Sang bupati anane nganti kecekel kenpeitai, merga didakwa isih tetep setiya nyang pemerentahan Landa. Utawa anggone nindakake ayahan dianggep lelawanan karo disiplin militer Jepang. Uga bupati ing tlatah Ambon lan Luhu padha wae, padha dadi kurban.
Lha bareng Jepang nganggep wis kalamangsane ngerigake sakehing tenaga ing pulo Jawa, iya tenaga pribumi, Cina, Ambon, Arab, wong manca liyane, kathik suwasana perang saya nelakake Jepang wiwit kedhodhoran lan kontit ing meh saben pelagan, ing tanah Jawa banjur dibangun: Djawa Hookoo-Kai, kebaktian Rakyat (pulo) Jawa.
Bareng Djawa Hookoo Kai kelakon madeg, banjur wiwit didhapuk apa sing diarani:tonarikumi, sing nganti titi mangsane saiki katelah Rukun Tetangga kuwi. Dumadi saka sakumpulane kulawarga ing sawijining papan. Ketuwane disebut: kumichoo. Sadhuwure: tonarikumi, ana a z a, Rukun Warga sing diketuwani: azachoo. Ketua Rukun Warga. Pak Lurah manawa aweh wara-wara, cukup liwat bebadan loro iki mau bae. Uga tamu-tamu sing nginep neng omahe warga, iya kudu nyang kumicho iki mau, sing sabanjure nerusake lapuran nyang Ki Lurah.
Umume para pamong praja dhek samana padha dilatih, sing pangkat cendhek cukup dilatih ing ibukota Syuu (karesidhenan) bae, dene sing luwih dhuwur pangkate ana Jakarta, umume sesasi utawa telung sasi. Giliran. Ing ndalem latihan iki, kejaba diwulang baris-berbaris kaya militer, uga diweleg bab “semangat” Nippon. Siyaga melu mbangun Asia Timur Raya pimpinan Dai Nippon.
Ngenani anane tenaga-tenaga Landa (lan Eropa liyane) sing isih dianggo kuwi, satemene pihak Jepang dhewe sadurunge uga wis nyiapake tenaga-tenaga ahline. Malah, rikala Landa teluk neng Jepang dhek 8 Maret 1942 kae, sesasinan sawise kuwi Jepang dibudhalake sekelompok tenaga ahli, sing kajibahan nggenteni tenaga-tenaga Landa lan Eropa liyane kuwi. Cilakane kapal “Taiyo Maru” sing ngangkut tenaga ahli mau ing ndalan kena torpedo mungsuh. Kerem, bebarengan karo para tenaga ahli mau kabeh. Perlu dikawuningani, manawa dhek jaman penjajahan Landa mono, warga negara Landa kuwi uga dibagi, sapa sing mbagi lan merang-merang ora nate ditelusuri. Bisa uga kalangane Landa-Landa mau dhewe.
Yaiku Landa totok, Landa sing isih utuh, murni 100% teka saka Nederland kana. Terus Landa murni sing lair ing bumi Nusantara kene, sing sabanjure disebut Indische Nederland. Lha sing nomer telu: Landa Indo, Landa pranakan, sing getihe wis campur karo bangsa liya, bangsa pribumi kene. Nadyan kalungguhane Landa Indo iki dianggep paling asor, ning ing ndalem praktek saben dinane iya isih tetep merdeka, rumangsa luwih dhuwur katimbang bangsa pribumi, kaum inlander.
Bareng Jepang teka ing sakawit kaum Indo-Landa iya isih kena bae makarti, ning sabanjure uga banjur akeh sing diganti tenaga Indonesia. Kajaba ndhapuk tonarikumi, aza barang mau, Jepang uga mbangun bebadan anyar, Keibodan pembantu pulisi sing ditugasi mbiyantu Pemerintah (pulisi) njaga keamanan, mriksa lan ngontrol penyetoran pari, mriksa tanduran jarak, sing lengane kandhane bisa kanggo mlitur motor pesawat terbang. Jepang mula sregep lan sering mbangun badan anyar, ning sing cetha bae, panguripane para kawula cilik saya suwe saya mehek-mehek. Saya ngrekasa, bener banget apa sing dikandhakake Cak Durasim, pelawak ludruk saka Surabaya kae, “Pagupon omahe dara, melok Nippon tambah sangsara!”
Merga saka gandhangane kuwi mau, Cak Durasim kepeksa pisahan karo nyawane. (*)
semaranglimasatu 